Vi sinh vật đất là những sinh vật đơn bào hoặc đa bào tồn tại trong hầu hết môi trường đất canh tác của chúng ta. Mối quan hệ của các vi sinh vật đất và sinh vật khác trong đất như giun đất, ngành chân khớp, bò sát tạo nên mạng lưới thức ăn phức tạp. Vi sinh vật sẽ phân hủy chất hữu cơ, xác động thực vật tạo ra dinh dưỡng nuôi sống thực vật và sinh vật khác.
Từ đó, tạo nên một chu trình khép kín và bền vững trong đất. Quần thể vi sinh vật đất là chỉ số để đánh giá chất lượng đất. Đất có tỷ lệ vi sinh vật cao sẽ tỷ lệ thuận với độ màu mỡ của đất. Do đó, để phát triển nông nghiệp bền vững thì việc quan trọng hàng đầu là tăng cường hệ vi sinh vật đất.
1/ Vi sinh vật trong đất
Quần thể vi sinh vật đất bao gồm vi khuẩn, xạ khuẩn, vi nấm, tảo, nguyên sinh động vật. Trong đó vi khuẩn là nhóm chiếm nhiều nhất về số lượng. Chúng bao gồm vi khuẩn háo khí, vi khuẩn kị khí, vi khuẩn tự dưỡng, vi khuẩn dị dưỡng,…
2/ Đặc điểm của hệ vi sinh vật trong đất
- Kích thước nhỏ, sinh trưởng nhanh, tăng sinh khối nhanh.
- Hấp thu nhanh, chuyển hóa nhanh trong môi trường có đầy đủ các chất như N, P, K, Mg, Zn, Cu, axit amin, protein, xenlulozơ…
- Năng lực thích nghi mạnh, nhưng tối ưu ở ẩm độ 60-80%, thoáng khí, độ pH thích hợp.
- Phân bố rộng với nhiều chủng loại.
3/ Vai trò của hệ vi sinh vật đất
- Giúp cải thiện cấu trúc đất trồng
- Chuyển hóa dinh dưỡng trong phân bón cung cấp cho cây trồng
- Cung cấp chất dinh dưỡng cho cây, tiết ra các vitamin và chất sinh trưởng có lợi đối với cây trồng.
- Phân giải các chất hữu cơ trong đất
- Góp phần hình thành mùn và axit humic trong đất, làm tăng sức đề kháng của cây với sâu bệnh và các điều kiện bất lợi như nóng, rét, hạn, úng, chua phèn.
- Chuyển hóa các chất khó tan thành chất dễ tan giúp cây trồng hấp thụ dễ dàng
- Giải phóng các chất khoáng bị giữ chặt trong đất thành dạng cây hấp thụ dễ dàng
- Cố định Nitơ trong không khí, chuyển hóa đạm thành dạng NH4+ và N03– là dạng cây dễ hấp thu.
4/ Biện pháp tăng cường hệ vi sinh vật trong đất
Bón phân hữu cơ: Cung cấp lượng chất dinh dưỡng chủ yếu cho vi sinh vật phân hủy, lượng hữu cơ sẽ được phân hủy chậm và mức độ thế nào còn tùy thuộc vào tỉ lệ C hữu cơ : N hữu cơ (để vi sinh vật được phát triển tối đa nên ủ phân hỗn hợp giữa xác bã động vật và cả thực vật để tạo ra dinh dưỡng nhanh hơn).
Bón vôi: Cung cấp anion OH﹣ sẽ kết hợp với các cation H+ làm giảm độ pH của đất xuống, tạo điều kiện cho xạ khuẩn phát triển (khi canh tác lâu năm, axit rễ cây sẽ làm giảm pH đất). Bên cạnh đó bón vôi còn cung cấp thêm một lượng canxi cho đất.
Lưu ý: khi bón vôi có thể vô tình giết chết cả vi sinh vật lợi và hại, do đó cần lựa chọn đúng loại, bón đúng cách, đúng thời điểm.
Phun thuốc trừ sâu, trừ bệnh, và bón phân hóa học có thể gây biến động lớn đối với hệ sinh vật đất. Tác động mạnh nhất có thể kể đến là hệ vi sinh vật rễ. Do đó hạn chế sử dụng phân bón vô cơ và thuốc bảo vệ thực vật trong canh tác.
Làm đất, trồng cây che phủ đất giúp đất thông thoáng. Rễ cây che phủ như những lỗ thở tự nhiên đưa không khí từ môi trường ngoài vào lòng đất. Đặc biệt là vùng đất ngập nước lâu ngày.
Trồng luân canh hoặc xen canh các loại cây trồng khác với cây họ đậu nhằm tận dụng hệ vi sinh vật cộng sinh rễ, tăng cường hàm lượng đạm trong đất.
Tưới nước hoặc phủ xanh nền đất trồng nhằm giảm lượng thất thoát hơi nước, duy trì độ ẩm thích hợp cho vi sinh vật. Có thể sử dụng vật liệu phủ khô để thay thế cây phủ xanh nếu điều kiện không cho phép.
Bón thêm phân vi sinh, để bổ sung thêm lượng vi sinh vật có ích vào đất trồng.
